عبادتی در خوف (به بهانه سالگرد فاجعه منا)
گویی مراسم حج هم می‌باید یکی از اعمال پر مشقّت عبادی لقب گیرد. سختی و صعوبت این عمل، این بار نه به واسطه‌ی "طواف" و "رمی" و "سعی" و "حَلق"، بلکه به سبب پروایِ جان است. فاجعه‌ی منا مُهرصحّه‌ای بود بر اینکه حج ابراهیمی هم می‌باید عبادتی در خوف لقب گیرد. اگر چه اعمال عبادی سبب ساز آرامش می‌گردند، اما بوده‌اند مراسمهایی عبادی و دینی که جان مؤمنان را با خطر مواجه کرده‌اند. شاید اوج این بیم و هراسها در بیت المقدس رخ می‌دهد. مکانی که از کهن ترین شهرهای جهان به شمار می‌رود و رگه‌هایی از سه دین بزرگ الهی در آنجا ریشه دارد. یهودیان اما عرصه را بر دیگران تنگ کرده‌اند و اعمال عبادی را با دشواری همراه نموده‌اند. یهودیان بر این باورند که بقایای معبد هیکل –معبدی که سلیمان نبی به دستور خداوند ساخته است و شرح آن در کتاب مقدس آمده است- در زیر مسجد الاقصی قرار دارد. همین اعتقاد سبب شده است تا برخی تندروهای یهودی برای تخریب مسجد الاقصی و احیای آن معبد، تلاش کنند. سالهاست بیت المقدس که می‌باید محلی برای کسب آرامش باشد، به نمادی از چالش و نزاع بدل شده است.
در این میان کشور هندوستان سابقه‌ای دیرین در بر جای نهادن قربانی در مراسم عبادی دارد. بسیار اتفاق افتاده است که در این کشور، مراسمی عبادی به عزایی ملی بدل شده است. مهرماه سال 1392 بود که مراسم "ناواتری" که مخصوص پرستش خدای "ورگا" است به کشته شدن 60 نفر انجامید. ملیونها نفر به معابد شمال هندوستان رفته بودند تا کسب آرامش کنند اما آرامشی ابدی را نصیب بردند.
مراسم "کومبه میلا" در هندوستان نیز چندی پیش با همین سرنوشت مواجه شد. هر 12 سال یکبار ملیونها هندو از سراسر جهان در نزدیکی شهر الله آباد واقع در شمال هند گرد هم می‌آیند تا در بزرگترین گردهمایی مذهبی جهان که "کومبه میلا" نام دارد شرکت کنند. نقطه اوج این مراسم غسل در رودخانه گنگ است. زائران معتقدند که با آب تنی در رود گنگ، گناهان خود را می‌زدایند و از دورِ بسته‌ی تناسخ رهایی می‌یابند. این مراسم بارها قربانیان زیادی را بر جای گذاشته است.
مسیحیان نیز از این گونه قربانیان مراسم عبادی بی نصیب نمانده‌اند. سال 2000 میلادی بود که در فیلیپین مراسم "نازارس سیاه" (ناصری سیاه) به فاجعه‌ای بدل شد. جشنواره ناصری سیاه، از بزرگترین جشنهای مسیحیان کاتولیک در سطح جهان است. این مراسم با حمل مجسمه‌ای بزرگ در خیابان برگزار می‌شود و معمولاً زوّار با پای پیاده آن را در یک مسافت هفت کیلومتری همراهی می‌کنند. جمعیت چند هزار نفری از پیروان حضرت مسیح با اعتقاد به اینکه آن حضرت از قدرت شفا دهی برخوردار است، با پای پیاده خود را در حالی روی تندیس مسیح انداختند که بر اثر این اقدام، تعدادی کشته و زخمی شدند.
مراسم غسل تعمید هم بدون مشقات و بر جای نهادن قربانی نبوده است. این مراسم که بخشی از مناسک مذهبی مسیحیان کاتولیک است در کشور زیمباوه فاجعه آفریده بود. وقتی که این مراسم برای چند کودک در حال اجرا بود، 6 کودک به علت قرار گرفتن طولانی مدت در زیر آب، جان باختند. مسیحیان همچنین در روزی موسوم به "جمعه بزرگ" ضمن به نمایش گذاشتن مصائبی که بزرگان یهود بر سر مسیح آورده‌اند، با گذاشتن کلاهی از خارهای فلزی بر سر، تازیانه خوردن و کوبیدن میخ به کف دستها و پاهای خود سعی می‌کنند تا مقداری از درد و رنجی را که معتقدند مسیح تحمل کرد، تجربه کرده و در مصائب او سهیم شوند. این مراسم نیز هر ساله زخمیهای زیادی را بر جای می‌گذارد.
ماجرای زیارت حسین بن علی و کربلای معلّا اما از جنس دیگری است. اگر چه جانهای بسیاری در این راه قربانی شده، اما فرو نهادن این زیارت به هیچ بهانه‌ای مقبول نبوده است. حتی بیم از جان هم سبب نمی‌شده تا زیارت کربلا مورد تردید و انکار قرار گیرد. روایات عدیده‌ای در این خصوص، نشان می‌دهد که خوف از سلطان و بیم جان نیز در این طریق مورد پسند و رضایت بوده است. از حضرت ابی جعفر (ع) پرسش می‌شود که چه می‌فرمایید درباره کسی که با خوف و هراس پدر شما را زیارات کند؟ حضرت پاسخ می‌دهد: در روزی که فزع اکبر است حق تعالی او را امان دهد و فرشتگان به وی بشارت داده و به او می‌گویند، مترس و محزون مباش امروز روزی است که تو در آن رستگار می‌شوی.(کامل الزیارات، ص409) در این وادی حتی رعب و بیم و هراس و ترس هم مقبول و ممدوح بوده است. در روایتی دیگر است که از معصوم (ع) نقل می‌شود: کسی که به خاطر ما خائف باشد حق تعالی او را در سایه عرش مکان دهد و هم صحبتش حضرت امام حسین (ع) در زیر عرش می‌باشد و حق تعالی او را از فزع‌های روز قیامت در امان می‌دارد، مردم به فزع و جزع آمده ولی او فزع نمی‌کند، پس اگر فزع کند فرشتگان آرامش کرده و بواسطه بشارت دادن قلبش را ساکت و ساکن می‌نمایند.(همان، ص 410) گویی در ماجرای امام حسین (ع) حتی بیم از جان هم سبب آن نبوده که این عمل تعطیل گردد و مسکوت گذاشته شود.
در ماجرای حج امسال اما بی تدبیری جماعتی سبب ساز خوف در عبادت شده است. عبادتی که می‌باید در زمین امن الهی صورت پذیرد اما بی‌کفایتیها آنرا به مکانی نا آرام و عبادتی خوفناک بدل کرده است.
در راه عبادت، جانهای بسیاری قربان شده است. شاید هم مشیّت الهی چنین است که باید هزاران نفر در این وادی جان دهند تا یک نفر پرکشد و ارج و قرب بیابد. قربانیانی که همگی فدای یک جانِ پیراسته می‌گردند.
صد هزاران طفل سر بُبریده شد/ تا کلیم الله صاحب دیده شد
صد هزاران دین و دل تاراج رفت/ تا محمّد(ص) یک شبی معراج رفت.
این متن در شماره جدید (117) نشریه "خیمه" به چاپ رسید.