آیت الله خویی، سلوک نیمه تمام

آیت الله خویی از جمله اثرگذارترین مراجع نیمه دوم قرن بیستم محسوب می­شود. برخی وقایع زندگی ایشان همچنان مورد بحث است. ماجرای نیمه تمام ماندن تفسیر قرآن ایشان یکی از پرسشهایی است که می­باید به آن پرداخت. مرحوم خویی که در نجف شروع به تفسیر قرآن کرده بود، به یکباره این تفسیر را رها می­کند. ایشان حتی در وصف علامه طباطبایی که اقدام به تفسیر قرآن کرده بود می­گوید که علامه تَضحیه کرده است. یعنی خودش را قربانی کرده و از شخصیت اجتماعی ساقط شده است.(مرتضی مطهری، ده گفتار، ص 227) به چه علت است که مرحوم خویی تفسیر قرآن را ادامه نمی­دهد؟

 از دیگر پرسشها در خصوص مرحوم خویی، نیمه تمام گذاردن سیر و سلوک عرفانی است. گفته می­شود که ایشان در مرحله­ای از زندگی خود به وادی عرفان و سلوک وارد می­شود و به کشف­هایی نیز نائل می­گردد؛ اما این رویّه را ادامه نداده و فقه و اصول را ترجیح می­دهد.

در این خصوص برخی روایتها وجود دارد. گفته می­شود که آیت الله بهجت واسطه شده و دیداری میان مرحوم علی قاضی و آیت الله خویی برقرار می­شود. فرزند مرحوم بهجت در این خصوص گفته است که: "آقای قاضی و آقای خویی در حرم حضرت اباالفضل (ع) همدیگر را می­بینند. آقای خویی می­گوید "وقتی بگذارید که من خدمت شما بیایم". آقای قاضی می­گوید همین الان. یک ساعت و خُرده­ای در صحن با هم حرف می­زنند و آقای قاضی ایشان را قانع می­کنند و آقای خویی مجذوب ایشان می­شوند و همان جا دستور می­گیرند که باید فلان جور لباسی را تهیه کند، فلان طور غسل کند و در مکانی که در معرض نباشد، برود و دو رکعت نماز بخواند و فلان ذکر را بگوید. آقای خویی همه این مقدمات را فراهم می­کند و جا هم مشخص بوده که ایوان امیر المؤمنین (ع) است و ساعت خلوت هم دو بعداز ظهر. ایشان مدتی آنجا می­رود و با تمام آداب و مقدماتی که آقای قاضی گفته بود، نماز می­خواند اما هر کاری که می­کند ذکر یادش نمی­آید. می­فهمد که اسباب عدم توفیق در درون ایشان هست. اما بار دوم امداد حاصل می­شود. آقای خویی گفته بود "من خیلی مایلم در عوالم سلوک سیر کنم، اما چه کنم در دریای فقه غرق هستم و نمی­توانم بیایم، جمع بین این دو هم ممکن نیست." آقای قاضی گفته بود می­دانستم که موفق نمی­شود ولی اگر توفیق پیدا می­کرد از همه جلوتر می­رفت".(مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، گفتگو با علی بهجت)

این روایتی است که فرزند آیت الله بهجت ارائه داده است.

آیت الله شبیری زنجانی اما می­گوید که مرحوم خویی به اذن پدرش، این مرحله را ادامه نداده است. "زمانی که مرحوم آقای خویی با آقای قاضی ارتباط داشته و مشغول سلوک بوده و به دستور کارهایی انجام می­داده، از آقای خویی نقل شده است که من آن وقت تسبیح موجودات را حس کردم، حتی گربه­ای از یک طرف دیوار به آن طرف دیوار پرید، پرش گربه هم تسبیح می­کرد. پرش که خودش یک چیز است، خود آن پرش هم تسبیح می­کرد." آیت الله شبیری در ادامه می­گوید که سید علی خلخالی واسطه شد که آیت الله خویی این مسیر را ادامه ندهد. "سید علی خلخالی می­گفت که من آقای خویی را از این مسیر برگرداندم. گفت چون دیدم برای فقاهت خیلی مستعد است، به پدرش نامه نوشتم و گفتم شما به گونه­ای که نداند از جایی تحریک شده است، ادامه این جور کارها را تحریم کنید. می­گفت که پدرش هم نامه نوشت: غیر از فقه و اصول وارد شدن در اشتغال­های دیگر را بر شما حرام می­کنم. ایشان هم شبهه شرعی کرد و دیگر سلوک را تعقیب نکرد". (جرعه­ای از دریا، ج اول، ص616)

آیت الله خویی به هر علتی که بود، سیر و سلوک را در نیمه رها کرد و به یکی از پر نفوذترین مراجع شیعه تبدیل شد. هفدهم مرداد ماه سالروز درگذشت ایشان است.